Kamp Amersfoort zoekt foto’s oud-gevangenen uit Grou en Akkrum
Nationaal Museum Kamp Amersfoort zoekt foto’s! Portretten of groepsfoto’s van de meer dan 35.000 mensen – mannen, vrouwen, jongens en meisjes – die tussen 1941 en 1945 in het kamp gevangenen waren van de Duitsers. Gevangenen kwamen uit alle windstreken, waaronder Grou, Akrrum en omgeving.
Door: Jeroen Hendriks*
Geef gevangenen een gezicht, heet het project. Het doel is om met de verzamelde foto’s een fotomonument te realiseren in het nieuwe herinneringscentrum van Kamp Amersfoort, als eerbetoon.
Want ondanks de prachtige omgeving met bos en heide was Kamp Amersfoort een verschrikkelijke plek. Of misschien wel dankzij dat afgelegen natuurschoon konden de nazi’s er tussen 1941 en 1945 vrijwel ongestoord hun gang gaan. Ruim 35.000 mensen werden er onder erbarmelijke omstandigheden vastgehouden en zij moesten dagelijks knokken voor hun leven.
Geestelijken, communisten, werkweigeraars, Joden, zwarthandelaren, gijzelaars die domweg waren opgepakt wegens vergelding voor verzetsdaden, plegers van die verzetsdaden. Iedereen die de Duitsers onwelgevallig was kon achter het hoge prikkeldraad van het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort (PDA), zoals het kamp officieel heette, verdwijnen. Sommigen haalden er de bevrijding op 19 april 1945, maar menigeen liet er het leven of werd op transport gezet naar een van de andere Duitse kampen.
,,Wij van Kamp Amersfoort willen hen weer mens maken. Een naam geven. En een gezicht”, vertelt projectleider Remco Reiding. ,,Om te laten zien met hoeveel ze waren, om te laten zien hoe verschillend ze waren, om te laten zien dat ze allemaal een uniek mens waren en geen willekeurig nummer in de kampadministratie”.
,,De gevangenen zijn in dit kamp door de bezetter ontmenselijkt”, zegt Reiding. ,,Hun kleding en bezittingen werden afgenomen. Gevangenen raakten hun naam kwijt en werden een nummer. Levende geraamten door honger en ziekte, in vodden in de massa. We hechten er dan ook heel veel waarde aan om hen een gezicht te geven, om hen zichtbaar te maken op de plek waar zij zoveel leed hebben moeten doorstaan. Want voor ons zijn de gevangenen geen nummer, maar is elk van hen een waardevol mens van vlees en bloed.”
De gevangenen van Kamp Amersfoort kwamen uit elke stad en dorp. Zo ook uit Grou en omstreken. Een van de gevangen die hier terecht kwam was toenmalig burgemeester Jonkheer Paul Marinus Van Baerdt van de toenmalige gemeente Utingeradeel. Van hem is bekend dat hij in Kamp Amersfoort gevangen heeft gezeten. Hij werd 5 mei 1944 in het gemeentehuis te Akkrum gearresteerd.
Op het oorlogsmonument in Grou prijken tien namen van slachtoffers die omgekomen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog en soms afgevoerd zijn naar Kamp Amersfoort.
Twee van hen waren boekhouder Jan Bokma (geboren 11-3-1924, Grou) en politieman Tjeerd Visser (19-3-1910, Ballum). Ze werden opgepakt en zijn in Kamp Amersfoort beland.
In het archief van het kamp zitten verder de namen van oud-gevangenen S. Bangma (23-8-1919, Grou) wonend in Groningen, Gauke Hoogeveen (1-11-1912, Utingeradeel) en Cornelis Tol (24-10-1921, IJmuiden) beide wonend in Akkrum.
Ook de namen Sebele Jongendijk (9-7-1916, Akkrum) met onbekende woonplaats en Jan H. Niehof (24-3-1919, Akkrum) wonende te Assen zijn teruggevonden op lijsten en andere administratie van de Duitsers.
Van hen is helaas weinig bekend bij Kamp Amersfoort en het zou geweldig zijn als mensen een foto en aanvullende informatie over hen zouden kunnen aanleveren, aldus Remco Reiding.
Met de uiteindelijk hopelijk uiteindelijk vele duizenden foto’s wordt een fotomonument opgericht in de vorm van een grote wand met afbeeldingen. Die wand wordt onderdeel van de nieuwe museale ruimte die in april 2020 wordt geopend. Een indringend eerbetoon aan de mensen die in Kamp Amersfoort kortere of langere tijd gevangen hebben gezeten.
Ingezonden foto’s worden na controle en bewerking ook gepubliceerd, dus het kan een paar dagen duren voor het beeld zichtbaar is. ,,Want het kan en mag niet zo zijn dat er door een ‘grappenmaker’ per ongeluk een foto van bijvoorbeeld een SS’er tussen komt te hangen”, aldus Reiding. Via deze website kunnen mensen ook een donatie te doen om het hele project en het fotomonument mogelijk te maken.
Willemien Meershoek, directeur van Kamp Amersfoort, verwacht veel van het bijzondere project. ,,Ik hoop dat iedereen dit project omarmt en nog één keer de zolder opkruipt of oude fotoalbums uit de kast trekt om ons te helpen de oud-gevangenen weer zichtbaar te maken. Voordat het te laat is.”
De foto’s kunnen worden aangeleverd op de speciale website www.geefgevangeneneengezicht.nl. Maar mailen naar info@kampamersfoort.nl mag ook.
* Jeroen Hendriks is journalist en vrijwilliger bij Kamp Amersfoort